درس هفدهم/امید ایران زمین

فصل هفتم

سرزمین من

تو را ای کهن بوم و بر، دوست دارم

                 تو را ای گران­مایه، دیرینه ایرانِ من

                                          ... تو را ای گرامی وطن، دوست دارم              

مهدی اخوان ثالث

گزیده ی تاریخ ادبیّات سال سوم راهنمایی

-

موارد مهم­تر تاریخ ادبیّات فارسی سال سوم راهنمایی
ابوالفضل رشیدالدّین میبدی	اثر وی «کشف­الاسرار و عده­الابرار» تفسیری است از قرآن در قرن ششم به زبان فارسی و تحت تأثیر تفسیر خواجه عبدالله انصاری نوشته شده است.
الابنیه عن حقایق الادویه	این کتاب را ابومنصور موفّق هروی، در خواص گیاهان و داروها و در واقع ، درباره­ی علم داروشناسی در عصر منصور بن نوح سامانی نوشت. نثر علمی فارسی با کتاب «الابنیه» آغاز می­شود.
حدیقه­الحقیقه	ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی (۴۷۳-۵۴۵ قمری)، از بزرگ‌ترین شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌سرای زبان پارسی‌ است، که در سده­ی ششم هجری می‌زیسته است.
قیصر امین پور	از شاعران برجسته­ی انقلاب. مجموعه شعرهایِ «به قولِ پرستو، «در کوچه­ی آفتاب»،«تنفّس صبح»، «آینه­های ناگهان»، گل­ها همه آفتاب­گردانند» و دستورزبان عشق» را نام برد. وی در سال 1368 درگذشت.
مرتضی آوینی	در سال 1326 متولد شد. او نویسنده، فیلم­ساز و سردبیر مجلّه­ی «سوره» بود. از فیلم­های او «خان گزیده­ها»، «حقیقت»، «روایت فتح» و «سراب» را می­توان نام برد.
مرتضی مطهّری	«امدادهای غیبی در زندگی بشر» مجموعه­ی چند گفتار از ایشان است. از آثار دیگرش«خدمات متقابل اسلام و ایران» ، «داستان راستان» و «تماشاگه راز».
از آسمان سبز	از سلمان هراتی شاعر دوره­ی انقلاب اسلامی متولّد 1338 «مرودشتِ تنکابن» بود و بر اثر تصادف جلن باخت. مجموعه شعرهای دیگر وی«از این ستاره تا آن ستاره، دری به خانه­ی خورشید».
روضه­ی خلد	کتاب مهمی از مجد خوافی است که از قرن دهم هجری باقی‌ مانده و نویسنده ، آن را به تقلید از «گلستان» سعدی به نگارش درآورده است.
محمدعلی اسلامی ندوشن	کتاب « روزها» از نمونه­های برجسته­ی زندگی­نامه­ نویسی در زبان فارسی امروز، از ایشان است. وی در سال 1304 در ندوشنِ یزد دیده به جهان گشود.
اوحدی مراغه­ای	شاعر عارف قرن هشتم که به سبب ولادت در مراغه، او را مراغه­ای و به سبب سکونت در اصفهان به وی اصفهانی می­گفتند. مثنوی«جام جم» و دیوان اشعارش معروف خاص و عام است.
کلیله و دمنه	کتابی است شامل مجموعه داستان­هایی که حیوانات قهرمان آن­ها هستند. اصل کتاب هندی بوده که در روزگار ساسانیان توسط «برزویه طبیب» به پهلوی ترجمه شده است. «ابن مقفّع» آن را به عربی و بعدها «نصرالله منشی» آن را از زبان عربی به فارسی ترجمه کرد.
مرزبان نامه	کتابی است به سبک و شیوه­ی«کلیله و دمنه» که مرزبان بن رستم شروین پریم یکی از اسپهبدان مازندران آن را به زبان مازندرانی (کهن طبری) نوشته بود و سعدالدین وراوینی آن را به پارسی دری برگرداند که شامل تمثیل از زبان حیوانات است.
موش و گربه	خواجه نظام‌الدین عبیدالله زاکانی معروف به عبید زاکانی شاعر و نویسنده­ی طنزپرداز فارسی‌زبان قرن هشتم هجری است که طبق قراین موجود در اواخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم ه.ق. در یکی از توابع قزوین چشم به جهان گشود
فرج بعد از شدّت	ترجمه­ای است از کتاب«الفرج بعد الشّده». این کتاب چند بار به فارسی برگردانده شده و از جمله­ی آن­ها ترجمه­ی «محمّد عوفی» است که مکرّراً به چاپ رسیده است. نیز ترجمه­ی مُحسّن تنوخی، ترجمه­ی اسعد دهستانی از آن جمله است.
گلستان و بوستان	سعدی شیرازی گلستان را در سال 656 به نثر مسجع،و بوستان را در 655 در قالب مثنوی به رشته­ی تحریر درآورد.
محمد غزّالی	از آثار او«کیمیای سعادت» که اخلاقی و دینی است و نویسنده عمده­ی محتویّات آن را از کتاب دیگرش«احیاء­العلوم» که به عربی نوشته شده بود، به طور خلاصه به زبان فارسی نقل کرده است.
هشت کتاب	هشت کتاب نام مجموعه اشعار سهراب سپهری است. چنان که از نامش بر می‌آید، شامل هشت دفتر شعر (کتاب) است: «مرگ رنگ، زندگی خواب‌ها، آوار آفتاب، شرق اندوه، صدای پای آب، مسافر، حجم سبز، ما هیچ ما نگاه».
تاریخ بیهقی	اثر ارزشمند ابوالفضل بیهقی، دبیر دیوان رسائل پادشاهان غزنوی است که تاریخ غزنویان را در سی جلد به تحریر درآورده است. متأسّفانه­ بخش عمده­ی آن از بین رفته است.
نظامی گنجوی	از آثار ارزشمند او می­توان پنج گنج(مخزن­الاسرار، هفت پیکر، اسکندر نامه، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون) و دیوان اشعار را برشمرد.
مولانا جلال الدّین محمد بلخی	مثنوی معنوی کتاب منظوم و گران­قدر اوست که شامل حکایاتی است که وی با بیان آن­ها، مسائل دینی، عرفانی و حقایق معنوی را به زبان ساده و از راهِ تمثیل بیان می­کند. مثنوی در شش دفتر و 26هزار بیت سروده شده است.
عطّار نیشابوری	از آثار وی، «منطق­الطّیر» که منطومه­ای تمثیلی است در عرفان و تصوّف و «تذکره الاولیا» کتابی در شرح حال بزرگان عرفان و تصوّف است.
سوانح­العشّاق	احمد غزّالی، برادر کوچک­تر محمّد غزّالی از عرفا و فقهای ایرانی نویسنده­ی آن است.
اخلاق ناصری	کتابی است نوشته­ی«خواجه نصیرالدین توسی» به زبان فارسی، که در نهایت زیبایی سخنان افلاطون و ارسطو را بررسی کرده است. از آثار دیگر وی به عربی«اساس الاقتباس» را می­توان نام برد.
الهی نامه	کتابی­است مختصر از «خواجه عبدالله انصاری» در ستایش پروردگار، با مضامین عارفانه که نثری مسجّع و آهنگین دارد.
قابوس نامه	امیر عنصرالمعالی کیکاووس بن قابوس، از امرای دانشمند آل زیار نویسنده­ی آن است.و این کتاب را برای فرزندش «گیلانشاه» نوشته است.
ابوریحان بیرونی	کتاب« التّفهیم لاوایل صناعه التّنجیم» از مهم­ترین کتاب­های ایشان در زمینه­ی دانش ستاره شناسی و نجوم به نثر دل­انگیز فارسی نوشته شده است. «تحقیق ماللهند» نیز از آثار اوست.
ابوعلی سینا	در قرن چهارم و پنجم هجری. از کتاب­های او، می توان به «قانون» که مفصّل­ترین کتاب وی در طب اسلامی و به زبان عربی نوشته شده است؛ و «شفا» که باز به زبان عربی و از مهم­ترین کتاب­های فلسفی اسلام به شمار می آیند؛ و «دانش­نامه­ی علایی» اشاره کرد.
مهدی اخوان ثالث	از شاعران بزرگ ادبیات معاصر که در اسفند 1307 در شهر مشهد دیده به جهان گشود. اولین مجموعه شعرش«ارغنون» و مهمترین مجموعه شعرش«زمستان» است. ایشان در کنار فردوسی در توسبه خاک سپرده شده اند.
اسفار اربعه	(سفرهای چهارگانه) کتابی­است فلسفی، تألیف صدرالدّین شیرازی، که در آن شرح چهار سفر روحانی آمده است.
نظامی عروضی سمرقندی	مجمع­النّوادر یا چهار مقاله مشتمل بر چهار گفتار درباره­ی دبیران، شاعران، منجّمان و طبیبان است.
منظومه­ی آرش کمانگیر	از «سیاوش کسرایی» (۵ اسفند ۱۳۰۵ هشت بهشت اصفهان - ۱۹ بهمن ۱۳۷۴ وین) شاعر، از اعضای کانون نویسندگان ایران و از فعالان سیاسی چپ‌گرای تاریخ معاصر ایران بود. «آرش کمانگیر» نخستین منظومه حماسی نیمایی است. از جمله مجموعه شعرهای به جا مانده از او می‌توان به مجموعه شعر آوا، آرش کمانگیر، مهره سرخ، در هوای مرغ آمین، هدیه برای خاک، تراشه‌های تبر، خانگی، با دماوند خاموش و خون سیاوش اشاره کرد.
اقبال لاهوری	محمد اقبال لاهوری یا علامه اقبالاردو: (۱۸ آبان ۱۲۵۶ سیالکوت تا ۱ اردیبهشت ۱۳۱۷‌ لاهور) شاعر، فیلسوف، سیاست‌مدار و متفکر مسلمان پاکستانی بود، که اشعار زیادی نیز به زبانهای فارسی و اردو سروده‌است. اقبال نخستین کسی بود که ایده­ی یک کشور مستقل را برای مسلمانان هند مطرح کرد که در نهایت منجر به ایجاد کشور پاکستان شد. اقبال در این کشور به طور رسمی «شاعر ملی» خوانده می‌شود.
ویکتور هوگو	از مشهورترین شاعران و نویسندگان قرن نوزدهم فرانسه، که کتاب «بینوایان» از جمله معروف ترین آثار اوست.
شازده کوچولو	نام کتابی­است از «آنتوان دو سنت اگزوپری» نویسنده­ی فرانسوی. برگردان احمد شاملو. داستانی خیال انگیز و زیباست که در خلال آن عواطف بشری به ساده­ترین شکل، تجزیه و تحلیل شده است
داستان­هایی برای فکر کردن	رابرت فیشر، استاد رشته تعلیم و تربیت در دانشگاه برونل است که تاکنون مجموعه های زیادی را تألیف کرده است؛ از جمله: «به بچه ها یاد بدهیم فکر کنند»، «به بچه ها یاد بدهیم یاد بگیرند» از سری کتاب های فلسفه برای کودکان و نوجوانان. داستان هایی برای فکرکردن، یکی از مجموعه طرح هایی است که برای رشد تفکر و یادگیری تدوین شده است.  مجموعه ای از ۳۰ داستان از فرهنگ های مختلف برای کودکان ۷ تا ۱۱ سال است تا هم از آنها لذت ببرند و هم درباره آنها فکر کنند
حنظله­ی بادغیسی	از قدیمی­ترین شاعران فارسی گوی پس از اسلام و معاصر سلسله­ی طاهریان بوده است.
محمّد تقی بهار	متخلص به «بهار» در سال 1266 در مشهد به دنیا آمد و در سال 1330 از دنیا رفت. برخی از آثار او عبارت­اند از: سبک شناسی، تاریخ احزاب سیاسی، دیوان اشعار و ... .

درس اوّل/ زیبا زیستن

اسلام و انقلاب اسلامی

به گفتار پیغمبرت راه جوی                                                دل از تیرگی­ها بدین آب شوی

(فردوسی)

گفتار: سخن، حدیث، فرموده، فرمایش. جُستن :1 - طلب کردن . 2 - جستجو کردن . 3 - یافتن .

معنی: راه  را از فرمایشات پیامبرت جست­وجو کن و با سخنان زلال او تیرگی­ها و آلودگی­هایِ درونت را شُست­وشو بده.

ستایش(Praise)

ستایش

ملِکا! ذکر تو گویم که تو پاکیِ و خدایی      نروم جز به همان ره که توام راه نمایی 

سنایی غزنوی 

مَلِک: پادشاه ، صاحب ملک . ج . ملوک             ذکر: یاد کردن ، بیان کردن . یادآوری

خدا :  1 - آفرینندة جهان . 2 - مالک ، صاحب          شعر فوق، بیت آغازین یکی از غزل­های «سنایی» است.

معنی: پادشاها! ]برای آرامش درونم[ از تو یاد می­کنم که پاکیزه و آفریننده­ای و جز به آن راهی که تو نشانم می­دهی، نمی­روم.

ملک: مناداست و (ا) حرف ندا.

منادا: کلمه­ای­است که بعد یا قبل از حروف ندا قرار گرفته و مخاطب جمله­ی وابسطه به خود می­شوند. منادا در شمار جمله­ی کامل محسوب می­شود و بیت فوق، شش جمله دارد: ملِکا! ذکر تو گویم که تو پاکیِ(پاک هستی) و خدایی(خدا هستی)/  نروم جز به همان ره که توام راه نمایی.

در سال گذشته خواندیم:« پاکا! ملکا! مُلکِ جان­ها از انِ توست و جمله دل­ها به فرمانِ تو». در این عبارت، «پاکا! ملکا!» هر دو منادا هستند. و (ا) پایانی کلمات، حرفِ نداست. منادا در حکم جمله­ی کامل است.

مُلک: سرزمین

مَلِک: فرمان­روا، پادشاه

مِلک: خانه و زمین

مَلَک: فرشته

شناخته­ترین حروف ندا، عبارتند از: ای، یا، ا، ایا و ... . مثال: سعدیا! چون تو کجا نادره گفتاری هست؟ ...

تحمیدیه: به معنای حمد و ستایش خداوند و در اصطلاح عبارت است از مقدمه­ای که در آغاز کتاب­ها در ستایش خدا و برشمردن نعمات و صفات او آورده می شود. و اکنون نمونه هایی از سرآغاز تحمیدیه ها را در ادب فارسی جهت استفاده همکاران می آوریم :

بسم الله الرحمن الرحیم                               فاتحه آرای کلام قدیم

**

بسم الله الرحمن الرحیم                           تاج سخن راست چو در یتیم

تاج سخن چیست ثنای خدا                      کوست به جانی و به گر نی به جای

**

بسم الله الرحمن الرحیم                       مطلع دیوان علی عظیم